- Over hoe wetgeving, morele druk en taalpolitiek het Israël-debat verstikken
- Over vrijheid van meningsuiting, slachtofferschap en morele hiërarchie
- Waarom de wet, de media en het publieke debat kritiek op Israël steeds moeilijker maken
Kan ik nog vrijuit zeggen wat ik van Israël vind — zonder direct in het beklaagdenbankje van de publieke moraal te belanden? Die vraag stellen voelt vandaag al riskant. Wie kritisch is op Israëlisch beleid, de bezetting of het geweld tegen Palestijnen, loopt in Nederland het risico beschuldigd te worden van antisemitisme, het vergoelijken van genocide, of zelfs strafbaar handelen onder artikel 137c (lid 2) van het Wetboek van Strafrecht.
Die realiteit is geen complotfantasie maar een concrete verschuiving in onze politieke en juridische cultuur. Het debat over Israël is niet alleen gepolariseerd — het wordt gejuridiseerd, gemoraliseerd en gemonopoliseerd door bepaalde stemmen die claimen te spreken ‘uit naam van alle Joden’. Een recente brief aan de Gemeente Amsterdam, waarin wordt gesproken namens ‘de’ Joodse gemeenschap, illustreert dit. Geen ruimte voor nuance, geen erkenning van Palestijns lijden. Alleen een dwingend beroep op slachtofferschap en uitzonderlijk moreel gezag.
Het idee dat Israël-kritiek op zichzelf verdacht is, wordt versterkt door de omarming van de IHRA-definitie van antisemitisme, die expliciet kritiek op Israël als potentieel antisemitisch benoemt. Deze definitie is inmiddels overgenomen door de EU en door Nederland in het beleid geïntegreerd. Daarmee wordt het onderscheid tussen antisemitisme (haat tegen Joden als Joden) en kritiek op Israël (een staat, met beleid en militaire macht) structureel vervaagd.
Artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht is recent gewijzigd. Een nieuw lid 2 stelt strafbaar: het publiekelijk ontkennen, bagatelliseren óf vergoelijken van de holocaust. Daarbij wordt expliciet verwezen naar internationale verdragen van na 1945. Dat klinkt nobel, maar is gevaarlijk vaag. ‘Vergoelijken’ is een archaïsch, moreel beladen begrip. Het komt in de hele Nederlandse wet alleen hier voor. Wat het precies betekent, is voor interpretatie vatbaar. En daarmee wordt het een instrument waarmee nuance strafbaar wordt gemaakt.
Wie bijvoorbeeld stelt dat de Holocaust niet het enige morele ijkpunt zou moeten zijn in genocideherinnering, of dat ook de Nakba van Palestijnen systematisch geweld vertegenwoordigt, loopt het risico beschuldigd te worden van relativering óf zelfs vergoelijking. De terechte vraag waarom Joodse slachtoffers structureel zwaarder lijken te wegen dan slachtoffers van andere genocides — Bosnische, Rwandese, Armeense, Congolese, Palestijnse — is amper nog bespreekbaar zonder verdachtmaking.
Dat komt doordat het Verdrag van Londen van 8 augustus 1945, dat nu als impliciete grondslag voor artikel 137c lid 2 geldt, geschreven is door overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog, in een tijd van morele vergelding en diepe haat. Het verdrag was niet bedoeld als universeel kompas voor publieke expressie decennia later. En toch wordt het nu zo ingezet, met het risico dat één historisch trauma het hele morele debat domineert.
Het gevolg is een morele hiërarchie waarin historisch Joods slachtofferschap een uitzonderingspositie geniet, verankerd in wetgeving, herinneringscultuur en politieke framing. Wie dat benoemt, wordt beschuldigd van antisemitisme. Wie andere genocides aandraagt, wordt beticht van relativeren. En wie nuance wil aanbrengen, krijgt het verwijt van vergoelijken.
Vrijheid van meningsuiting betekent niets als ze niet ook geldt voor moeilijke, ongemakkelijke of onwelgevallige standpunten. De structurele koppeling tussen Israël-kritiek en antisemitisme, gevoed door vaagheid in de wet en morele pressie vanuit lobbygroepen, vormt een sluipend gevaar voor het democratisch debat.
De centrale vraag blijft dus urgent, eerlijk en diep menselijk:
